Πρόκειται για τον πλέον γνωστό κούρο, ο οποίος βρέθηκε στην ευρύτερη περιοχή της Αναβύσσου, όπως αυτή οριζόταν από την Αρχαιότητα, ως δήμος Αναφλύστου, και ένα από τα συνολικώς έξι αγάλματα (κούρους και κόρες), τα οποία βρέθηκαν σ’αυτήν την ευρεία περιοχή (ο κούρος «Αριστόδικος», ο κούρος της Νέας Υόρκης, η θεά του Βερολίνου, ο κούρος του Μονάχου και η κόρη της Θάλασσας). Πρόκειται για ένα μεγάλων διαστάσεων άγαλμα νεαρού άνδρα (1,95 μέτρα ύψος), το οποίο χρησιμοποιήθηκε, ως επιτάφιο σήμα, σε νεκροταφείο της ευρύτερης περιοχής της Αναβύσσου. Κατασκευάστηκε περί το 530 π.Χ. από παριανό μάρμαρο. Επιγραφή στη βάση του αγάλματος μαρτυρεί, ότι ο νεκρός ήταν πολεμιστής και ονομαζόταν «Κροίσος». Συγκεκριμένα, η επιγραφή έχει ως ακολούθως (μτφρ): «Στάσου και θρήνησε στον τάφο του νεκρού Κροίσου, τον οποίο αφάνισε ο φοβερός Άρης, όταν πολέμησε ανάμεσα στους προμάχους».
Η ανεύρεσή του υπήρξε προϊόν παράνομης ανασκαφής αρχαιοκάπηλων. Γι’αυτόν το λόγο δεν είναι γνωστή η ακριβής θέση ανευρέσεώς του. Κατά πάσα πιθανότητα το σημείο ανευρέσεώς του είναι η περιοχή Φοινικιά, στην επαρχιακή οδό Αναβύσσου – Καλυβίων, λίγες δεκάδες μέτρα βορείως του περίφημου πύργου του Μελισσουργού. Η περιοχή ανευρέσεώς του, ναι μεν, εδώ και πολλά έτη, ανήκει διοικητικά στον τέως, πλέον, Δήμο Καλυβίων (νυν δημοτική ενότητα Καλυβίων του Δήμου Σαρωνικού), ωστόσο η ευρύτερη περιοχή ανήκε στον αρχαίο Δήμο Αναφλύστου, ο οποίος από παραφθορά κατέληξε στη σημερινή ονομασία «Ανάβυσσος». Οι αρχαιοκάπηλοι είχαν σπάσει το άγαλμα σε δύο κομμάτια, προκειμένου να διευκολυνθούν στη μεταφορά του και στην παράνομη πώλησή του στο εξωτερικό, το οποίο και επέτυχαν, καθότι το άγαλμα επέστρεψε στην Ελλάδα από τη Γαλλία το έτος 1937.
Ο κούρος της Αναβύσσου («Κροίσος»), ένα από τα εντυπωσιακότερα αγάλματα της Αρχαϊκής περιόδου, χαρακτηρίζει ένα προηγμένο στάδιο μίας εξελικτικής διαδικασίας της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής, κατά το οποίο οι γλύπτες εγκατέλειψαν την υπερφυσική μνημειακότητα των πρώϊμων παραδειγμάτων και άρχισαν να ασχολούνται με την πιστότερη απόδοση του ανθρώπινου σώματος. Στα πλαίσια αυτά ο κούρος της Αναβύσσου έχει ένα απόλυτα ανδροπρεπές και ρωμαλέο σώμα, το οποίο αποπνέει δύναμη και έκφραση, με τονισμένες τις επιφάνειες και τους όγκους των μυών. Το άγαλμα έχει πολύ πιο προσεγμένες αναλογίες, τα χέρια έχουν αποκολληθεί ελαφρώς από το σώμα, ενώ τα χαρακτηριστικά του προσώπου αποδίδονται με πολύ μεγαλύτερη λεπτομέρεια. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το ανεπαίσθητο «αρχαϊκό μειδίαμα», το οποίο σχηματίζεται στο πρόσωπο του νεαρού άνδρα (σύμφωνα με την «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ» της Εκδοτικής Αθηνών, δεν υφίσταται το παραμικρό μειδίαμα). Πρόκειται για ένα έργο, το οποίο προαναγγέλλει τις σημαντικές κατακτήσεις της Ύστερης Αρχαϊκής και της Κλασσικής Περιόδου, οπότε οι γλύπτες κατανόησαν τις αναλογίες και τους μηχανισμούς της κίνησης του ανθρώπινου σώματος, και δημιούργησαν μορφές, που χαρακτηρίζονταν από ανυπέρβλητο ρεαλισμό και εκφραστικότητα.
Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή του κούρου «Κροίσου», η οποία γίνεται στην «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ» της ΕΚΔΟΤΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ σε σύγκριση με τον έτερο γνωστό κούρο της περιοχής τον «ΑΡΙΣΤΟΔΙΚΟ»:
«Από τα μέσα του 6ου αιώνος π..Χ. μπορούμε να διακρίνουμε στην Αττική κυρίως, δύο βασικά ρεύματα, ένα συντηρητικό, που συνεχίζει την παράδοση, όσο και αν προχωρεί σε λεπτότερες και σοφότερες επεξεργασίες, και ένα νεωτεριστικό, που ετοιμάζει τους νέους δρόμους που θα οδηγήσουν τελικά στο ξεπέρασμα των αρχαϊκών σχημάτων. Θα σταθούμε σε δύο επιτύμβιους κούρους που βρέθηκαν και οι δύο στην Ανάβυσσο και που η τύχη αγαθή μας χάρισε και τις ενεπίγραφες βάσεις τους. Στην πρώτη διαβάζουμε:
«“Στήθι και οίκτιρον Κροίσου παρά σήμα θανόντος
«ον ποτ’ ενί προμάχοις ώλεσε θούρος Άρης”
«Στη δεύτερη απλά: Αριστοδίκου.
«Ο πρώτος, ο Κροίσος, είναι μία γενεά νεώτερος από τον κούρο της Βολομάνδρας (γύρω στο 525 π.Χ.) και ο δεύτερος , ο Αριστόδικος, μία γενεά νεώτερος από τον Κροίσο (γύρω στο 500 π.Χ.) Και στους δύο έχει λείψει το μειδίαμα, και οι δύο δεν είναι πια «ανδρόπαιδες», αλλά άνδρες. Ο Κροίσος έχει μία πρωτοϊδωτη σωματική πληρότητα, η σάρκα είναι αφθονότερη από όσο στα περισσότερα αττικά έργα, το πρόσωπο έχει μία κατασκευή στέρεη και πλατιά, μίαν αυστηρή δομή και διάταξη όγκων. Ωστόσο, δεν μπορεί να συγκριθεί με τον Αριστόδικο, που αποτελεί το ακρότατο σημείο της αρχαϊκής πλαστικής, στέκοντας ορόσημο και της τέχνης αυτής και του αιώνος που τελειώνει, ανοίγοντας τη θύρα για την τέχνη μίας καινούργιας εποχής. Είναι ολόκληρος μία τεντωμένη χορδή έτοιμη να τιναχθεί. Συνθέτει σε μία εικόνα τα τρία στάδια της κινήσεως με μοναδική ένταση, αλλά συνάμα με ελευθερία και άνεση».
Για τον κούρο «Κροίσο» έχουν γραφεί και τα ακόλουθα:
«Η πρόοδος στη μελέτη του ανθρώπινου σώματος αυτήν την περίοδο φαίνεται κυρίως στην εξύψωση των αναλογιών και ακόμη περισσότερο στον εντοπισμό των ανάγλυφων του αθλητικού μυϊκού συστήματος. Ο Κροίσος από την Ανάβυσσο, στην Αττική, υπερτιμημένος κατά τη γνώμη μου λόγω του ότι είναι καλοδιατηρημένος, λειτουργεί, γύρω στο 530 π.χ., ως μάθημα στατικής ανατομίας και έχει ένα εκπληκτικό βάρος στην αττική τέχνη» (Ζαν Σαρμπονό: Μέλος της Γαλλικής Σχολής Αθηνών και της Ακαδημίας Επιγραφών και Καλών Τεχνών. Υπήρξε αρχισυντηρητής και γενικός έφορος αρχαιοτήτων σε μουσεία της Γαλλίας, καθώς και καθηγητής ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιολογίας στη Σχολή του Λούβρου).
Σε κάθε περίπτωση, θεωρώ, ότι ο κούρος «Κροίσος» είναι ένα έργο αναφοράς και απαράμιλλης ομορφιάς, το οποίο αποτέλεσε κομβικό σημείο στη σταδιακή μετάβαση – εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής από το αρχαϊκό μοντέλο των κούρων στα μεταγενέστερα αριστουργήματα της κλασσικής περιόδου. Σήμερα, φιλοξενείται, σε περίοπτη θέση, στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, με αριθμό εκθέματος 3851.
Πηγές – βιβλιογραφία
1. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (Εκδοτική Αθηνών).
2. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα.
3. Νικολάου Καλτσά: Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (έκδοση Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση).
4. Ελλάδα – Αρχαϊκή Εποχή (από τον 7ο έως τον 5ο αιώνα π.Χ.), εκδόσεις «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» (Σειρά: Μεγάλοι Πολιτισμοί).
5. Αρχαία Ελλάδα, Σειρά Μεγάλοι Πολιτισμοί (5ος τόμος), εκδόσεις ELECTA – ΗΜΕΡΗΣΙΑ.
6. Ιστορία της Τέχνης (Larousse), εκδόσεις ΒΙΒΛΙΟΡΑΜΑ.
7. Ανάβυσσος: Ιστορικός και Τουριστικός Οδηγός 1995 (Θεοδώρου Δ. Δαλάκογλου).
8. Διάφοροι διαδικτυακοί τόποι.
Επιμέλεια κειμένου και φωτογραφίες: Δημήτριος Κλούρας για την «ΕΝΟΤΗΤΑ ΣΑΡΩΝΙΚΟΥ».
ΔΕΙΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑ: ΚΟΥΡΟΙ ΚΑΙ ΚΟΡΕΣ
ΕργοΣαρωνικός 